Konu: Ey Kişi! Diline Malik Ol

Ey kişi! Diline malik ol
Dil, bilindiği üzere söz söylemenin arac?d?r. Allah'?n büyük bir nimetidir. Kendisi küçüktür; ama yapt?ğ? iş büyüktür. Her şey dille ilgilidir. Mesela diğer organlar?n yetenekleri s?n?rl?d?r. Göz, renk ve suretleri görür; kulak sesleri işitir vs. Ama dil'in sahas? geniştir. Onun imkânlar?n?n sonu yoktur. Dolay?s?yla bu etkileri hem hay?r hem de şer konusunda böyledir. Bu araç, kontrolsüz kullan?l?rsa yani kişi dili üzerine malik değilse neyi söylemesi yahut söylememesi gerektiğini bilemez ise dil, kişiyi ziyana uğrat?r. Bunun için çok söylemekten kaç?nmak gerekir. Çünkü o zaman dilin kontrolü güçleşir. Zehirli bir k?l?ca dönüşür. Kişiyi Hakk'tan uzaklaşt?r?r. Gönüller y?kar, insanlar? incitir. Fitnelere sebep olur, kanlar döktürür. Bu yüzden her sözü söylememek gerekir. Söylenmesi icap edenleri iman, ak?l ve gönül süzgecinden geçirdikten sonra söylemek doğru olur. Eğer, hak olan söylenemeyecekse susmak en doğrusudur. Konuşman?n dil'in ameli olduğunu bilerek hareket etmek gerekir.
15. asr?n önemli mutasavv?flar?ndan Eşrefoğlu Rumi, 1448'de telif ettiği 'Müzekki'n Nüfus' adl? eserinde, insan?n ergin ve yetkin bir hale gelmesinin yollar?n? anlat?rken üç kavram üzerinde özellikle durur. Bunlar, nefsi temizlemenin üç şart? olan az yemek, az uyumak ve az söylemek, diğer bir ifadeyle dil'in ?slah? meselesidir. Bu son mesele insan ilişkileri bağlam?nda her zaman olduğu gibi bugün için de çok önemlidir. Eşrefoğlu 'dil'in ameli olan sözleri, haram sözler, helal sözler, helal ve haram kar?ş?k sözler diye ay?rarak inceler:

Haram sözler ruhu yakar

* Yalan söylemek: Gerçeği gizlemek, yalan yere söz vermek ve yemin etmek, yalanc? şahitlik yapmak.
* Şirk ve küfür kokan sözler söylemek: Bu sözler kişinin tevhid akidesi üzerinde olumsuz etkiler yapar.
* Ahlaks?zl?k ifade eden sözler söylemek
* Kovuculuk özelliği taş?yan sözler
* Bir fas?ğ? yüzüne karş? yahut ard?ndan övmek
* ?yi bir şeye kötü, kötü bir şeye iyi demek
* Adaletsiz biri için 'adildir' demek
* Yemin ederek söz söylemek
* Laf taş?mak: Laf taş?yan kişi sihir edici ve büyücüden daha tehlikelidir. Onlar?n bir y?lda başaracağ?n? kovucu bir dakikada başar?r.
* Halka maskaral?k edip onlar? gülüştürmek, birini yahut birilerini alaya almak, tahfif etmek: (Böyle sözler gönül öldürür, kine, öfkeye sebep olur, kişideki heybet ve hürmeti yok eder. Hayay? öldürür, kişiyi küçültür.) Hikmetli latifeleri, gönül hoşluğu sağlayan ve kimseyi incitmeyen şakavari sözleri bu sözlerden ay?rmak gerekir.
* Lanet bildiren sözler söylemek: Eşrefoğlu "mümin lanet edici olamaz" hadisinden hareketle kişiler ve diğer varl?klar için bu tür sözlerden kaç?n?lmas?n? söyler.
* Birinin s?rr?n? başkas?na söylemek: Çünkü s?r emanettir. Başkas?na söylemek emanete ihanettir. S?r saklaman?n güç olduğunu belirten Eşrefoğlu, işin en doğrusunun kişinin kendi s?r?r?n? kendisinin korumas? gerektiğini belirtir.
* G?ybet etmek: ?nsan?n, duyduğu zaman hoşuna gitmeyecek olan bir hususu g?yab?nda söylemek
* Bühtanda bulunmak: Söylenen şey o kişide yoksa bunun ad? bühtan olur.

Eşrefoğlu, bu sözlerin hepsini tehlikeli ve zararl? bulmakla beraber en çok g?ybet ve bühtan üzerine durur. Burada ç?k?ş noktas? bu konuyla ilgili ayet hükmünün çok kesin olmas?d?r: "Ey iman edenler, zann?n birçoğundan sak?n?n, çünkü zann?n bir k?sm? günaht?r. Müslümanlar?n ay?p ve kusurlar?n? araşt?rmay?n, bir k?sm?n?z bir k?sm?n?z? arkas?ndan hoşlanmayacağ? sözle çekiştirmesin. Hiç sizden biri ölü kardeşinizin etini yemek ister mi?..." (Hucurat suresi, 12)



Helal sözler nelerdir?

* Günahlar?n? anan tövbe sözleri
Kişinin günahlar?n? an?p onlara tövbesini bildiren, Allah'tan bağ?şlanma dileyen sözlerdir. Bunlar kişinin hatalar?n? görmesini, onlardan samimiyetle vazgeçmesini sağlar. ?ç ar?nmaya vesile olurlar.

* Evliya sözlerini nakletmek
Evliyalar, manevi ar?nmalar?n? gerçekleştirmiş Hak dostlar?d?r. Onlar Rab'leriyle kurduklar? samimi rab?ta ile Hak r?zas?na uygun sözler söyledikleri için bu sözlerin başkalar?na aktar?lmas? hayra vesile olur.

* Efendimiz'e salavat getirmek
Salavat, Efendimiz'i övme ve O'na dua etme mahiyetindeki sözlerdir. Bu tür sözlerin de kişide bir örnek ve önder olarak Hz. Peygamber'e bağl?l?k bilincinin oluşmas?nda etkilidir.

* Nasihatte bulunmak
Vaaz ve nasihat bilgi ve fikir sahibi insanlar?n işi olmal?d?r. Aksi takdirde boş ve anlams?z sözlere dönüşürler. Fayda yerine konuşana da dinleyene de ziyan verirler.

* Halk? Hak yoluna sevk edici sözler
Müminin asli görevlerinden biri iyiliği emr ve kötülükten sak?nd?rmakt?r. Bu bak?mdan söylenen sözün muhakkak Hakk'a ve hakikate uygun olmas? gerekir.

* Kur'an okumak
Kur'an Allah'?n buyruk ve yasaklar?n?, kulun dünya ve ahiret saadeti için gerekli olan kurallar?n? aç?klayan bir kitap olarak Müslümanlar?n yol haritas?d?r. Dolay?s?yla Kur'an okumak, devaml? olarak doğru yol üzerinde yürümenin olmazsa olmaz şart?d?r. Üstelik zikir, salavat gibi sözlerin söylenmesinin kişinin kalbi üzerinde de olumlu etkileri olacağ? aşikard?r. Çünkü dil ile gönül aras?nda s?k? bir rab?ta vard?r.

* Allah'?n ad?n? anmak, zikr bildiren sözler
Bunlar, Esmâ-ü'l Hüsnâ'da belirtilen Allah ve O'na ait s?fatlar? belirten Rahman, Rahim, Melik, Aziz, Rafi gibi kavramlard?r. Kişi bu sözleri söyleyerek Yarat?c?'n?n s?fatlar?n? her daim bilme, hat?rlama ve kul olarak kendine düşen vazifeyi görme imkan? bulur. Mesela Allah'?n Habir s?fat?n? zikreden biri, bu kavramla Allah'?n her şeyin içyüzünden haberli olduğu bilgi ve bilinciyle her türlü yalandan, çirkinlikten, gizli ve aç?k kötülüklerden kaç?nma ihtiyac? duyar.

* Kişiyi dünyaperestlikten gafletten uzaklaşt?ran sözler
Çünkü dünya, kişiyi kendinden ve Rabb'inden uzaklaşt?ran tehlikelerle doludur. Kişinin böylesi bir gaflete düşmesini engelleyici sözlerin söylenmesinin faydalar? ortadad?r.



Helal ve haram kar?ş?k sözler

Eşrefoğlu baz? sözlerde ise helal ve haram?n kar?ş?k olabileceğini belirtmektedir. ?çinde haram unsuru olabilme ihtimalinden dolay? bu sözlerin neler olduğunu da genel bir bak?ş aç?s?yla şöyle aç?klar: Yukar?da helal olduğunu belirttiğimiz sözlere riya ve şöhret niyeti kar?ş?rsa, bilgi, irfan ve ihlastan uzak olursa, mesela sözü söyleyen için iyi şeyler düşünülsün için söylenmişse haram sözlere dönüşürler. Böylesi sözlerden de kaç?nmak gerekir. Çünkü burada hem ilaç hem zehir vard?r. Ama zehir ilac?n tesirini yok eder.
Eşrefoğlu'nun lisan bahsinde söyledikleri elbette Allah ve Resûlü'nün söyledikleridir. Bu bağlamda konuyla ilgili bir ayet ve bir hadis şöyledir: "Çok sözde hay?r yoktur. Meğer şol kişiler sözünde halka sadaka etmeğe ve hay?r hasenat etmeğe veyahut emr-i maruf ile veyahut küsleri bar?şt?rmakla halk? ?slah için söylene." (Nisa 114)

Bir şey öğret ki, onunla cennete gireyim!

Bir kişi Peygamberimiz'e gelerek "Bana öyle bir amel söyle ki onunla cennete gireyim." der. Peygamberimiz, "Açlar? doyur, susuzlar? kand?r, muhtaçlar?n ihtiyaçlar?n? gider." diye cevap verir. O kişi bunlara gücünün yetmeyeceğini bildirir. Peygamberimiz de bunun üzerine, "Var, dilin üzerine malik ol. Ne olursa hemen söyleme. Eğer söylersen, sözün hay?rl?s?n? söyle." buyurarak "?lahi, Sen dilimizi bu afetlerden sakla! Amin, yâ Rabbe'l-âlemin…" diyerek sözlerini bitirir. Eşrefoğlu'nun dil bahsinde söylediklerini sadece günlük konuşmalar çerçevesinde ele almamak gerekir. Çünkü sözün iyisi de kötüsü de bugün için çok farkl? vas?talarla söylenebilmektedir. Yani gazete, kitap, dergi, televizyon, sinema, tiyatro, edebiyat sahalar?nda da bu ilkeler son derece önemlidir. Hatta geçmişe göre bu konuda daha da hassasiyet gerekir. ?letişim araçlar?n?n bu kadar yayg?n olmad?ğ? zamanlarda sözün etkileri daha dar bir alanda kalmaktayd?. Şimdi ise mesela televizyon yoluyla her tarafa ulaşabilmektedir. Yani söze verilen önem, bu konuda gösterilmesi gereken hassasiyet konusunda daha dikkatli olunmal?d?r.