Konu: Arı & İlham & Rububiyet

Bismillah!

?lham? anlamak için Bal ar?lar?n? okuyal?m!



?şçi ar?lar, ar? sütü yap?m?nda hammadde olarak kullanmak üzere, büyük miktarda polen ve nektar yer. Müteakiben ar? sütünü yutak bezlerinden salg?lar. Ar? sütü, kraliçe olmak üzere programlanm?ş genç lârvalara, işçi ar?lar taraf?ndan doğrudan yedirilir. Sevk-i ?lahî ile kraliçe ar? lârvas?, bu diyete başlad?ktan hemen sonra daha büyük, daha üstün bir ar?ya (erişkin kraliçe ar?) dönüşür. Bu metamorfoza sebep olmak üzere çeşitli vitamin ve hormonlara ait program kraliçe aday? lârvada mükemmel bir şekilde çal?şmaya başlar. Bu harika mekanizman?n hiçbir kademesinden haberi olmayan ar?, sadece kendisine ihsan edilen ar? sütünü yemekle meşgul olur.

Kraliçe ar? ile işçi ar?lar aras?nda yap? ve şekil bak?m?ndan önemli farklar vard?r. Her ar?n?n yapacağ? işi bilen Rabb'imiz, onlara ihtiyaçlar?na göre organ bahşetmiştir. ?şçi ar?da çal?şma ile ilgili organlar (polen sepetleri, daha güçlü alt çeneleri ve yutak alt? bezi ve balmumu bezleri) yarat?rken, kraliçe ar?da çok h?zl? çal?şan üreme organlar? yaratm?şt?r. Bunlara ilâve olarak işçi ar? ortalama 21 günde; kraliçe ar? 15,5 günde gelişmesini tamamlar. Kraliçe ar? % 40 daha büyüktür ve ağ?rl?ğ? % 60 daha fazlad?r. Hayat süresi aç?s?ndan ortalama olarak kraliçe ar?, 5-7 y?l; işçi ar?lar ise, 7-8 hafta yaşar. Davran?ş itibariyle kraliçe ar? bir günde birkaç bin, hayat boyunca ise 3 milyon yumurta üretir. ?şçi ar?lardan farkl? olarak kraliçe ar?, ar? kovan?ndaki diğer faaliyetlere iştirak etmez.


Bir koloninin yapacağ? birinci işin güvenilir bir bar?nak seçmek tir. Bu bar?nak k?rda umumiyetle bir ağaç kovuğudur. Son 5 - 10 y?ld?r Orta Amerika'da yaşayan A.mellifera'lar?n davran?şlar? incelenmiş ve bunun neticesinde bar?nak yerinin mükemmel olarak seçildiği tesbit edilmiştir.

New - York'ta, oğul verme süresi May?s sonu ile Haziran sonu aras?d?r. Oğul verdikten sonra an bir müddet etrafa dağ?l?r ve sonra yeni bir yuva bulunca o istikamete yönelir. Bu hal, fazla kalabal?k işçi ar?larda kraliçe ar?y? seçme arzusu uyar?r. 3 – 5 kraliçe ar? içerisinden iğneleriyle yap?lan düello neticesi en sağlam olduğu ortaya ç?kan kraliçe ar?, bu yeni kurulmakta olan yuvay? devralm?ş olur. Bazen yeni kraliçe ar? ortaya ç?kmadan, eski kraliçe ar? 30 000 mevcudu olan koloninin yans?n? al?r ve başka bir yere taş?n?r.

Kraliçe ve maiyetindeki ar?lar, oğul ç?kma an?nda k?zg?n olarak d?şar?ya dökülürler ve k?sa uçuşlar yaparlar. Oğul sadece 30 – 40 m. kadar d?şar?da dolaş?r sonra bir ağaç dal? yahut çal?l?ğ?n üzerinde sakal şeklinde bir küme oluşturur. Oğul yerleştikten sonra izci anlar etraf? tan?mak için her istikamette uçup-geri dönmeye başlarlar. Bu araşt?rma 10 km uzaklara kadar devam edebilir, izciler, oğuldaki en yaşl? ar?lard?r. Bunlar koloni için yiyecek temin ederler, ayr?ca eski yuvan?n etraf?ndaki araziyi de iyi bilirler. Say?lan bir - kaç yüz tane; yahut bütün koloninin nüfusunun (% 5) i kadard?rlar.

izci ar? bulduğu yuva bölgesini ilan eden dans?m ar? kümesinin üzerinde yapar. Dans eden ar? ekseriyetle sekiz rakam?n? temsil eden bir şekil çizerek ortada abdomenini (karn?n?) sallar,(a). Sallar?ma hareketinin yönü güneşle alakal? olan yerleşme bölgesinin istikametini aç?klar. Burada hareket yukar? doğru olup yerleşme bölgesinin güneşe doğru olduğunu ifade eder. Dans?n ritmi muhtemel y ut/aya olan mesafeyi gösterir. Yuva ne kadar uzaktaysa dans?n orta k?sm?nda sallanma da o kadar uzun olur. Resimde dans? izleyen diğer dört izci ar? görülmektedir. Bazen bir izci ar? bir yerde dans eder, sonra ar? kümesi üzerinde k?sa bir mesafe kat ederek durur izci ar? burada tekrar dans etmeye devam eder,(b).

Oğul yuva mahalline vard?ğ? zaman izci ar?lar durmak için işaret verirler.

Oğul, yuvaya yavaş yavaş yerleşmeye başlar. Bu yerleşme 30 dakika içerisinde sona erer. Bir - kaç saat içerisinde yuvadaki art?k ve döküntüler d?şar?ya at?l?r, petekler yap?l?r ve nektar ve polen bulmak için uçuşmalar başlar. Böylece yeni bir koloni kurulmuş olur. Acaba ar?lara ait bu esrarl? işlerin yap?lmas?nda kararlar nas?l al?n?yor?

Wurzburg Üniversitesinde Martin Lindauer, 2. Dünya Savaş?ndan hemen sonra, Münih Zooloji Enstitüsünde yapm?ş olduğu araşt?rmalar neticesinde birçok izci ar?n?n bulmuş olduğu değişik yerlerden hangisinin, bu oğlun yeni yuvas? olacağ? konusunda k?ymetli bilgiler elde etti. Bu araşt?rmalarda görüldü ki ar?, yeni bulunan yuvan?n yan?ndaki yiyecek miktar?na göre, kümeye bilgiler gönderiyordu.

Burada, araşt?rmac?y? hayrete sevk eden bir hakikat ortaya ç?kt?. Oda, dans yapan ar?lar?n kümeye asla çiçektozu ve balözü getirmedikleriydi. Bu ar?lar gerçekte "yiyecek aray?c?lar" değildi. Emin olmak için dans eden ar?lar?n hareketlerini haz?rlam?ş olduğu özel bir kutu içerisinde gözetledi. Ar? önce etraf?n? tan?mak için hareketler yapt?. Sonra hareketlerini h?zland?rd?. Hareketlerin h?zland?r?lmas? ar?n?n belli bir istikamete yöneldiğini gösteriyordu. Araşt?rmac? ar?lar?n nereye gittiğini belirlemek için, topografik harita üzerinde baz? işaretler koydu. Sonunda onlar?n yiyecek aramad?klar?n?, bilâkis toprak üzerindeki çukurlar?, ağaç ve çal?l?klar üzerindeki oyuklar? gözetlediklerini tesbit etti. Bu ar?lar, "yuva aray?c?lar" idi. Onlar?n danslar? çiçekli araziyi değil "müstakbel yuva'y? bildiriyordu.

Araşt?rmac?, oğul yerleşinceye kadar sürekli olarak ar?lar?n hareketlerini izleyerek izci ar?lar?n bir yer hususunda nas?l anlaşt?klar?n? da tesbit etti. Her bir izci ar?, önce müstakil olarak araşt?rma yap?yordu. Müsait bir yuva bulan her bir ar?, ayr? olarak gelip kümeye bilgi veriyordu. Baz? danslar?n uzun müddet devam etmesi ise, bulunan yerin elverişliliğini gösteriyordu. Kötü bir yer için yap?lan danslar umumiyetle tembelce ve isteksiz oluyordu. Böylece 3 – 5 gün sürebilen gelip-gitmeler neticesinde bütün oğul bir yer üzerinde karar k?l?yordu. Acaba, izci ar?lar, ideal bir yer için nelere dikkat ediyor ve bulduklar? bu yerin şartlan mevzuunda ne derece emin olabiliyorlard??

Bu sorular, yazar taraf?ndan, "Lindauer'in çal?şmas? takip edilerek haz?rlanan ve Harward Üniversitesine verilen doktora tezinde cevapland?r?lm?şt?r.

?zci ar?lar taraf?ndan bulunan yuvan?n bağl? olduğu ağaç kesilerek laboratuvara götürülmüş ve ar?lar için geçerli olduğu düşünülen bütün özellikleri teste tabi tutulmuştu. Buna göre tipik bir yuva (45 dm3) hacme sahip, dik olarak uzanm?ş bir ağaç oyuğuna kurulmuştur. Bu yuvan?n seçiminde muhakkak ki izci ar?lar?n kendi tercihlerinin büyük rolü vard?r.

Yuva seçimi üzerine yap?lan tecrübelerde, ar?lar?n oyuğun hacmi, girişin ölçüsü, girişin yerden yüksekliği, girişin oyuğun taban?ndan ne kadar yüksekte olduğu, girişte karş?laş?lan yön ve oyuktaki peteklerin görüntüsü gibi hususiyetlere dikkat ettikleri ortaya ç?km?şt?r.

Bal ar?lar? (10 dm3) den az ve (100 dm3) den fazla hacimli yerlere yuva yapmaktan kaç?yorlard?. Çünkü küçük bir oyuk bal depolamaya kâfi gelmiyor, büyük bir oyuğu ise k?ş?n ?s?tmak zor oluyordu.

(50 cm2) den dar girişi, topraktan (2 m) yükseklikte, güneye bakan ve yuva oyuğuna dipten aç?lan yerler mükemmel bir yuva olabiliyordu.

Güneye aç?lan bir giriş s?cak olur ve yiyecek arayan ar?lar?n giriş-ç?k?ş?n? kolaylaşt?r?r. Ar?c?lar, fenni kovanlar?n yönünü, soğuk havalarda uçuşun kolay olmas? için güneye çevirirler. Yuvan?n yönü k?ş aylar?nda oldukça mühimdir. Çünkü ar?lar vücudlar?nda birikmiş olan art?klar? d?şar?ya atmak için d?şar?ya ç?kmak isterler. Yuvan?n güneye dönük olmas? s?cak günlerde d?şar?ya ç?k?ş? kolaylaşt?r?r.

Yuvan?n alt?nda olan giriş, yuvadan d?şar?ya ?s? ç?kmas?n? azalt?r.

Daha önceki y?llarda başka ar? kolonileri taraf?ndan haz?rlan?p, terk edilen bir yuva, en az?ndan petek yapmak için ilâve bir çal?şma yapmaktan kurtar?r.

Balar?lar? hava ak?m?ndan korunmuş kuru bir yuvay? tercih ederler. Fakat kendi çal?şmalar? ile mevcut aksi şartlar? ortadan kald?rabilirler. Öte yandan, yuvan?n genişliğini, girişin yüksekliğini ve yönünü değiştiremezler. Bu yüzden yuvaya girmeden önce bu meseleler aras?nda tercih yapmak zorundad?rlar.

Oyuk hacminin ölçüsü koloninin yaşamas? için en mühim vas?flardan biridir. Bir ar? kolonisine k?ş? geçirebilmek için en az 10 kg. bal lâz?md?r. Bu da (15 dm3) alan? gerektirir.
Bu âhenkli faaliyetlerde şu yüce direktifleri hat?rlamamak mümkün değil "Rabb’in bal ar?s?na ilham etti ki: "Dağlardan, ağaçlardan ve (insanlar?n) kurmakta olduklar? çardaklardan evler (kovan) edin. Sonra her çeşit meyveden ye de Rabbi’nin (sana) kolaylaşt?rd?ğ? (ve ilham ettiği san'at? yayma) yollar?na gir. Onlar?n (o ar?lar?n) kar?nlar?ndan, renkleri muhtelif içecekler ç?kar ki, onda insanlar için şifa vard?r. Şüphesiz ki, bunda tefekkür eden bir topluluk için (Allah'?n varl?ğ?na ve birliğine) kesin bir delil vard?r." buyurulmaktad?r. (Nahl, 68-69)


<kahverengi yaz?lar s?z?nt? dergisinden iktibas edilmiştir>

Bilmediğimiz bir yeri kolayca bulabilmek veya bir yerden kaybolmadan geri dönebilmek için, haritaya, pusulaya GPS'ye veya en az?ndan bir krokiye ihtiyaç duyar?z. Zîrâ icat ve keşiflere vesile olan beynimiz; yön ve yer belirleme hususunda daha zay?f bir kapasiteye sahip yarat?lm?şt?r. Zay?f olan bu yan?m?z? telâfi için, plân ve haritalar kullan?r?z. Acaba herhangi bir mekanik veya elektronik yard?m alma şans?na sahip olmayan hayvanlar, yollar?n? nas?l bulmaktad?r? Eski bir pusulalar? bile olmayan, uydudan istifade edemeyen, haritadan mahrum hayvanlar?n, yollar?n? nas?l bulduklar?, uzun y?llar bilim adamlar?n?n zihnini meşgul etmiştir. Araşt?rmalar, hayvanlar?n, Sevk-i ?lâhî tabiriyle çerçevelendirebileceğimiz davran?ş bilgileriyle, dağ, deniz, nehir gibi coğrafî yap?lardan elde ettikleri verileri birleştirerek yollar?n? bulduklar?n? düşündürmektedir. Ancak bu Sevk-i ?lâhî'nin tecellisi, hayvan türlerinde farkl? şekillerde ortaya ç?kmaktad?r. ?lmi ve kudreti sonsuz Allah, hayvanlarda ayn? olan yön bulma ihtiyac?n?, farkl? mekanizmalar? ve sebepleri kullanarak, her hayvana verdiği hususî donan?mla yerine getirmektedir. Meselâ, çöl kar?ncalar?, bal ar?lar?, f?nd?kk?ranlar ve hükümdar kelebekler hayret verici yol bulma mekanizmalar?yla donat?lm?ş hayvan türlerinden sadece birkaç?d?r.

Çöl kar?ncalar? (Cataglyphis bom-bycina)
Çöl kar?ncalar? yol bulma kabiliyetlerini genellikle r?z?k aramalar? s?ras?nda kullanmaktad?r. Yap?lan deneylerde, kar?ncalar?n, yiyecek sahalar?n?n yerini yuvalar?n?n konumlar?na göre tan?mlamak için, görme duyusuna dayal? yer şekillerini kulland?klar? anlaş?lm?şt?r. Kar?ncalar?n beynine yarat?l?ştan görüntü işleme ve depolama haf?zas? gibi bir özelliğin verilmesi, onlar için eşi bulunmaz bir nimettir. Böylece kar?ncalar, yürürken önlerine ç?kan görüntüleri, daha önceden haf?zalar?na kaydetmiş olduklar? görüntülerle eşleştirerek yollar?n? bulmaktad?r. Bu durum, Şekil 1'deki örnekte de aç?kça görülmektedir. Bölüm A'da, kar?ncan?n daha önceden bir bina köşesinde haf?zas?na kaydetmiş olduğu görüntü resmedilmiştir. Bölüm B'de ise, kar?ncan?n kaydedilmiş görüntüyü (noktal? resim) hat?rlamas? ve sürekli olarak, çizgi içindeki resmi gözünde canland?rmas? tasvir edilmektedir. Kar?nca görüntü eşleştirmeyi gerçekleştirmek için duvara yaklaşmakta ve duvar boyunca Bölüm C'deki kesikli çizgiyi takip etmektedir. Bu sayede eşleştirmeyi gerçekleştirerek yolunu bulabilmektedir. Daha önce bu yolu defalarca kullanm?ş olan tecrübeli kar?ncalar?n, eşleştirme işlemini daha h?zl? bir şekilde gerçekleştirdikleri görülmüştür.
Kar?ncalar?n yollar?n? bulmalar?yla ilgili başka bir deneyi ise, 1904 y?l?nda Profesör Henri Pieron yapm?şt?r (Şekil 2). Pieron, A noktas?nda yiyecek arayan bir kar?ncay? B noktas?na taş?m?şt?r. Bunun üzerine kar?nca hemen A noktas?ndayken takip etmekte olduğu yola paralel yürümeye başlam?ş ve yürüyüşünü C noktas?nda âşina olduğu bir noktaya kadar devam ettirmiştir. Daha sonra ise, bu yoldan evine dönmüştür. Ayn? test, bilmediği bir yoldan yuvas?na dönmekte olan bir başka kar?nca üzerinde de tekrarlanm?şt?r. Kar?nca, mevcut konumundan al?n?p başka bir yere b?rak?ld?ğ?nda, b?rak?ld?ğ? noktadan itibaren önceki istikamette yürüyüşüne devam etmiş, yuvas?na ulaşmay? hesaplad?ğ? noktaya gelince de araşt?rmaya başlam?şt?r.
Çöl kar?ncalar? üzerinde gerçekleştirilen bu yer bulma deneylerinden sonra, bir başka araşt?rmada da, kar?ncalar?n eğimi alg?lama kabiliyetleri test edilmiştir. Bu işlem için, Şekil 3'te görüldüğü gibi inişli ç?k?şl? bir arazi seçilmiştir. Kar?ncalar başlang?çta eğimli arazi üzerinde belli bir mesafeyi yürümeleri için eğitilmişlerdir. Daha sonra ayn? kar?ncalar düz bir araziye b?rak?ld?klar?nda, engebeli arazide yürüdükleri mesafe kadar bir yolu yürüdükleri görülmüştür. Bu da bizi, çöl kar?ncalar?n?n, uzakl?k ve yönün yan?nda, eğim aç?s?n? da alg?layabildikleri neticesine götürmektedir.

Bal ar?s? (Apis mellifera)
Bir ar? kolonisinde 'izci' ar?lar; yiyecek kaynaklar?n?, yani polen ve bal özlerini araşt?rma vazifesini üstlenmişlerdir. Bu ar?lar?n iyi bir yiyecek kaynağ? bulduklar?nda kovanlar?na geri döndükleri, bir müddet sonra da işçi ar?lar?n kovandan ayr?larak doğruca bu yiyecek kaynağ?na yöneldikleri görülmüştür. Bu durumun gerçekleşebilmesi için, izci ar?lar?n kovanda kald?klar? süre zarf?nda, işçi ar?lara kendi başlar?na yiyecek kaynağ?n? bulabilmeleri için yeterli bilgiyi aktarm?ş olmalar? gerektiği aç?kt?r. Peki bu bilgi aktar?m? nas?l gerçekleştirilmektedir?
Yap?lan araşt?rmalarda, izci ar?lar?n, bal özünün konumu hakk?ndaki bilgiyi, işçi ar?lara baz? özel hareketlerle aktard?klar? görülmüştür. Yiyecek, kovan?n 50-75 metre uzağ?nda ise izciler, petek üzerinde dairevî olarak hareket etmektedir (Şekil 4. (a) - sol). Fakat yiyecek kovana 75 metreden daha fazla bir uzakl?ktaysa, bu defa izciler, sallanma hareketi yapmaktad?r (Şekil 4. (b) -sağ). Sallanma hareketinin, iki ana unsuru vard?r. Birincisi; merkezdeki düz hareketin yönü, yiyeceğin konumunun güneşe göre aç? değerini gösterir. ?kincisi ise, hareketin birim zamandaki tekrar h?z?, yiyeceğin kovandan uzakl?ğ?n? göstermektedir (Şekil 4. (b)).
Bal ar?lar?n?n yol bulmalar?yla ilgili yap?lan deneylerde elde edilen bir başka enteresan netice ise, ar?lar?n da t?pk? kar?ncalar gibi yer şekillerini kaydettiği olmuştur. Ar?larda yer şekillerinin kayd?, kovan referans al?narak gerçekleştirilmektedir. Şekil 5'te, izci ar?lar?n, işçi ar?lara sallanma hareketi yoluyla yiyecek kaynağ?n?n yerini nas?l tarif ettiği görülmektedir. Meselâ, şeklin solundaki yiyecek, kovan-güneş doğrultusunun 90 derece solunda olduğu için, sallanma hareketinin merkezindeki düz hareketin doğrultusu 90 derece sola doğru olmaktad?r. Yiyecek kaynaklar?na olan uzakl?k ise, yine Şekil 4, (b)'de görüldüğü üzere, hareketin h?z?yla aktar?lmaktad?r.

F?nd?kk?ran (Nucifraga columbiana)
Kargagiller (Corvidae) ailesinden olan f?nd?kk?ranlar, yumurtlama mevsiminde Amerika'daki Rocky dağlar?n?n yükseklerinde (2000-3000 metre aras?nda) yaşar. Bu kuşlar, temmuz ortalar?ndan başlayarak kozalakl? ağaç çekirdeği toplamaya başlar ve bunlar? yerin 3 cm alt?na 20'li gruplar halinde gömer. Araşt?rmac?lar, her f?nd?kk?ran?n, kozalak büyüklüğüne ve mevsimin uzunluğuna bağl? olarak değişmekle birlikte, 7.000-22.000 aras?nda çekirdek gömdüğünü tespit etmiştir. F?nd?kk?ranlar, ocak ay? ortas?ndan itibaren önceden gömmüş olduklar? erzaklar? bulup ç?karmak için kendilerine bahşedilmiş olan mekân haf?zas?n? kullan?r. Mekâna ve konuma ait kay?t s?ras?nda (Şekil 6), erzağ?n yak?n?ndaki kolayl?kla görülebilir nesneler (kaya, ağaç vb) referans al?n?r. Dolay?s?yla, erzağ?n konum bilgisine sadece ilgili kuş sahip olmaktad?r. F?nd?kk?ranlar bir erzağ?n yerini bulmak istediklerinde, yiyecek saklarken kulland?klar? yönden yaklaşma eğilimindedir. Ancak, farkl? yönlerden yaklaşt?klar?nda da, konumu ayn? doğrulukta tespit edebildikleri görülmüştür. Farkl? çal?şmalar?n neticeleri göstermiştir ki, f?nd?kk?ranlar, yiyecek yerlerinin tespiti için, birkaç nesne ve yön bilgisini ayn? anda kullanmaktad?r.

Hükümdar kelebek (Monarch butterfly - Danaus plexippus).
Kelebek denince akla, zerafetleri ve bin bir renk ve desende yarat?lm?ş kanatlar?yla insanoğlunda hayranl?k uyand?ran, bahar?n müjdecisi hayvanlar gelir. Çoğu insan bu zarif yap?l? hayvanlar?n binlerce kilometre yol kat edecek kadar kanat ç?rpabileceklerini tasavvur edemez. Oysa, Amerika'n?n kuzey kesimlerinde ve Kanada'da yaşayan ve yaklaş?k 7 cm kanat aç?kl?ğ?na sahip hükümdar kelebekler, üç bin mile kadar seyahat edebilmektedir. Bu kelebekler, sonbaharda topluluklar halinde, k?ş mevsimini geçirecekleri Meksika'daki mekânlar?na göç eder.
Ancak, diğer taraftan, bir senelik zaman diliminde 4-5 nesil hükümdar kelebeğinin yaşad?ğ? bilinmektedir. Yani, bir göç döneminin sonunda tekrar hayat alanlar?na dönen kelebekler, göç yolculuğuna ç?kan kelebeklerin ya çocuklar?n?n torunlar? veya torunlar?n?n torunlar?d?r. Bu durumda bir kelebek, hayat?nda ayn? göç yolunu sadece bir kez kat etmektedir. Güneye göç eden kelebekler hayatlar?nda ilk defa Meksika'da bulunmakta, burada yumurtalar?n? b?rakt?ktan sonra da hayatlar? sona ermektedir. Bilim adamlar?, her y?l düzenli olarak gerçekleştirilen bu göçü, kâinattaki s?rl? hâdiselerden biri kabul etmektedir. Nas?l oluyor da bu kelebekler, ilk defa ç?kt?klar? yolculuklar?nda nereye gitmeleri gerektiğini bilebiliyor ve yollar?n? kaybetmeden binlerce kilometrelik bu yolu kat edebiliyor?
Araşt?rmac?lar, kelebeklerin bu yolculuklar?nda, yollar?n? bulabilmek için güneşten istifade ettiklerini düşünmektedir. Ancak, gün içerisinde güneşin sabit olmay?p hareket ettiği düşünüldüğünde, kelebeklerin güneşin değişen bu aç?s?n? nas?l hesaba katarak yollar?n? bulabildikleri merak konusu olmuştur. Massachusetts Medical School &#220;niversitesi'nden bir grup araşt?rmac?, uzun mesafeli uçuşlar gerçekleştiren kuşlarda olduğu gibi, hükümdar kelebeklerin yap?lar?na da, günün farkl? saatlerinde güneşe göre yönlerini ayarlayabilecekleri iç saatler dercedildiği düşüncesini ortaya atm?şt?r. Kansas &#220;niversitesi'nde yap?lan araşt?rmalar da, bu görüşü destekler niteliktedir. Ayr?ca, yine hükümdar kelebekler üzerinde, lâboratuvar ortam?nda gerçekleştirilen deneylerde de görülmüştür ki, sonbahar şartlar?n? taş?yan bir ortama koyulan kelebekler, sahip olduklar? programa uygun olarak, sanki Meksika'ya göç ediyor gibi, güney doğuya doğru uçmaya başlam?şlard?r. Zîrâ kelebeklerde bulunduklar? ortam?n deney için tasarlanm?ş aldat?c? bir ortam olduğu bilgisi yoktu; ama Sevk-i ?lâhî ile kendilerine verilmiş yönelme programlar? çal?ş?yordu.
Hayvanlar?n sadece yön ve mekân tayini değil, beslenme, sald?rma, avlanma, müdafaa ve yavru bak?m? gibi gerekli hareket, davran?ş ve tav?rlar?n?n her biri; hayvan beyninde bulunan bilgilerle izah edilemeyecek muhteşemliktedir. Pozitivist ve materyalist bak?ş aç?lar?yla, mekanistik felsefelerle, asla yorumlanamayacak bu hareketlerin kaynağ?, Yarat?c?'n?n sonsuz ilim ve kudretine bağlanmad?ğ? takdirde, bu aciz ve zavall? hayvanlar?n her birine kald?ramayacaklar? ölçüde ilim ve kudret atfetmek gerekir ki, akl? olan herkes böyle bir teşebbüsten geri duracakt?r.