Konu: O kâfir hakkında iki ihtimal var

S- Pekâlâ o ebedî ceza hikmete muvafıktır, kabul ettik. Amma merhamet ve şefkat-i İlahiyeye ne diyorsun?

C- Azizim! O kâfir hakkında iki ihtimal var. O kâfir, ya ademe gidecektir veya daimî bir azab içinde mevcud kalacaktır. Vücudun velev Cehennem'de olsun, ademden daha hayırlı olduğu vicdanî bir hükümdür. Zira adem, şerr-i mahz olduğu gibi, bütün musibet ve masiyetlerin de merciidir. Vücud ise velev Cehennem'de olsa, hayr-ı mahzdır. Maahâza kâfirin meskeni Cehennem'dir ve ebedî olarak orada kalacaktır.

Fakat kâfir, kendi ameliyle bu duruma kesb-i istihkak etmiş ise de, amelinin cezasını çektikten sonra, ateş ile bir nev' ülfet peyda eder ve evvelki şiddetlerden âzade olur.

İşarat-ül İ'caz

Ebedî: Sonsuz, sonsuzlukla ilgili.
Muvafık: Uygun, yerinde.
Şefkat-i İlahiye: İlahi şefkat, Allah’ın(cc) kutsal ve kusursuz şefkati.
Adem: Yokluk, hiçlik, bulunmama.
Velev: Eğer, her ne kadar, hatta, isterse.
Vicdanî: Vicdana ait, vicdanla ilgili.
Hüküm: Karar, emir, yargı.
Zira: Çünkü.
Şerr-i mahz: Tam kötülük.
Masiyet: Günah, isyan, itaatsizlik, emre karşı gelme.
Mercii: Kaynağı.
Hayr-ı mahzdır: Tam hayır.
Maahâza: Bununla beraber.
Amel: İş, çalışma, görevi yerine getirme.
Kesb-i istihkak: Hak kazanma.
Nev': Tür, çeşit.
Ülfet: Alışma, alışkanlık.
Peyda: Ortaya çıkma, olma, meydana çıkma, kazanma, belirme.
Âzade: Serbest, uzak, kurtulmuş, hür.

Şirk ve dalaletin ve fısk ve sefahetin yolu, insanı nihayet derecede sukut ettiriyor. Hadsiz elemler içinde nihayetsiz ağır bir yükü zayıf ve âciz beline yükletir. Çünkü insan, Cenab-ı Hakk’ı tanımazsa ve ona tevekkül etmezse o vakit insan; gayet derecede âciz ve zayıf, nihayet derecede muhtaç, fakir, hadsiz musibetlere maruz, elemli, kederli bir fâni hayvan hükmünde olup bütün sevdiği ve alâka peyda ettiği bütün eşyadan mütemadiyen firak elemini çeke çeke, nihayette, bâki kalan bütün ahbabını bir firak-ı elîm içinde bırakıp kabrin zulümatına yalnız olarak gider. Sözler