Konu: Meslek Seçiminde Kişilik Bandlarının Önemi

Meslek Seçiminde Kişilik Bandlar?n?n Önemi
Dr. Selim AYDIN
Her geçen gün biraz daha ayd?nl?ğa kavuşan meselelerden biri de, insan?n, f?trat ve yarat?l?ş kanunlar?na uygun hareket etmesi durumunda; bilim, sanat, ticaret, yönetim gibi meslek ve işlerde önemli gelişmelerin olacağ?d?r. Küçük kâinat olan insan?n murad? (niyeti), kabiliyetleri, benliği ve kişiliği; yapt?ğ? işlere önemli derecede tesir etmektedir. Yarat?l?ş kanunlar?ndan biri, insan?n kişilik ve benlik tipiyle, belli iş ve meslekler aras?ndaki uygunluk ve örtüşmenin olmas?d?r. Her insan?n farkl? kişiliklere, benliklere, kabiliyetlere ve ilgilere sahip olduğu su götürmez bir gerçektir. ?nsanlardaki bu farkl?l?klar?n, onlar?n iş ve meslek seçimini yönlendirdiği de çok eskiden beri bilinen bir başka husustur. Bu bilgilerin ifade ettiği şey özetle; fertlerin kendi kişiliklerini ve f?tratlar?n? tan?d?klar? ölçüde kişiliklerine uyan meslek ve işlere yönelecekleri ve böylece işlerin kolay k?l?nacağ?d?r.

Meslek seçiminde rol oynayan faktörler nelerdir? Bunlardan birincisi, kişinin kendini tan?mas? ve iç motivasyon dinamiklerini bilmesidir. ?kincisi, kişinin ilgi alanlar?na uygun olan işlere yönelmesidir. Üçüncüsü, kişinin yarat?l?ştan getirdiği özelliklerle çocukluk döneminde kazand?ğ? şuuralt?n?n karş?l?kl? tesiriyle ortaya ç?kan kişilik tiplerine uyan mesleklere karş? daha fazla teveccüh etmesidir. Ayr?ca ailesinin mesleği, sosyo–kültürel yap?s? ve ekonomik durumu meslek seçiminde önemli bir faktördür. Ancak ailelerin sosyo–ekonomik ve içtimaî statüleri kadar, belki de daha yüksek seviyede, kişinin f?trat?, şahsiyet özellikleri ve kabiliyetleri, iş ve meslek seçiminde belirleyici olmaktad?r. Herkesin bildiği gibi, farkl? kişilik tiplerindeki insanlar?n h?rslar?, ihtiyaçlar?, beklentileri, mesuliyet alma iktidarlar?, girişimcilik kapasiteleri farkl? farkl?d?r. Kimi insanlar devaml? yükselmek, mesuliyet almak, insanlar? yönetmek, kimileri de en iyi sosyo–ekonomik statüleri elde etmek ve mesleğinde zirvelere ç?kmak için gece gündüz çal?ş?r. Bu gerçekler göz önünde bulundurulduğunda, meslek ve iş seçiminde ferdin kişilik ve f?trat?n?n oldukça önemli olduğu ortaya ç?kmaktad?r. Bu neticeye şu üç husus gözlenerek de ulaş?labilir. Birincisi, insanlar farkl? meslekî tercihlerde bulunmaktad?rlar. ?kincisi, kişilik tiplerine veya f?trat?na uygun işlerde çal?şan kişiler, mesleklerinde yüksek performans göstermektedirler. Bunlar ç?rak ve usta olmakla kalmay?p sanatkâr olabilmekte, zevkin ötesinde yüksek tatmin ve doyum sağlayan bir hayat sürmektedirler. Bir başka ifadeyle f?tratlar?yla örtüşmeyen iş ve mesleklerde çal?şan kişilerde başar?s?zl?k ve tatminsizlik nispeti daha fazlad?r. Üçüncüsü, insanlar?n yarat?l?şlar?ndan sahip k?l?nd?klar? şahsiyet ve benlik farkl?l?klar?, fark?nda olmadan o kişilerin meslekî alâka sahalar?n? belirlemektedir.

Bu mevzuda yap?lan müşahede ve incelemeler neticesinde alt? temel kişilik tipi ve bunlara uyan alt? farkl? meslek ve iş grubu alt?gen bir yap? üstünde modellenmiştir. Bu modelde her bir kişilik tipine uyan belli meslekler ve iş kollar? mevcuttur. Dolay?s?yla bir genç insan?n kişilik tipini veya f?trat?n? tespit ettiğinizde, o kişinin f?trat?na uygun iş ve meslekleri de % 70–80 doğrulukta tahmin etme imkân?na sahip oluyorsunuz. Bu modelin tutarl? ve geçerli olmas?n?n bir başka sebebi de, kişiye ne tür iş ve mesleklerde kariyer yapabileceğini değil, hangi tür iş ve mesleklerin onun kişilik tipleriyle uyuşmad?ğ?n? söyleyebilmenizdir. Bu modelde tan?mlanan temel kişilik tipleri s?ras?yla, gerçekçi (realistler) (1), araşt?rmac? (2), güzel sanatlara temayüllü (3), sosyal (4), girişimci (müteşebbis, at?lgan) (5) ve muhafazakâr–gelenekçi (6) tiplerdir. Dolay?s?yla her bir ana kişilik tipine oldukça iyi uyan meslekî alanlar da tespit edilmiştir. Meselâ gerçekçi tipler için uygun meslekler, ormanc?l?k, çevrecilik ve ziraattir. Araşt?rmac? tipler için ise, matematik ve tabiî bilimlerde bilim adam? olmak uygun meslekî sahalard?r. Güzel sanatlara kabiliyetli tipler için ise, müzik, sanat, yaz?, reklâm sektörü, drama ve tiyatro sanatç?l?ğ? uygun mesleklerdir. Sosyal tipler için, klinik psikoloji, öğretmenlik, sosyal çal?şmalar ve sosyal yard?mlaşmaya yönelik, insanlarla münasebeti gerektiren işler oldukça uygundur. Girişimci tipler için ise, hukuk, kamu yönetimi, tüccarl?k, politika, siyaset, işletme yöneticiliği oldukça uygun mesleklerdir. Gelenekçi tipler için daha çok büro işleri, muhasebecilik, bankac?l?k, finansman yönetimi gibi rutin, bürokratik ve idarî işler uygun mesleklerdir.

Kişilik ve f?trat ile meslek seçimi ve görev dağ?l?mlar? ne derece uyumlu olursa, iş tatmini ve kalitesi yüksek, o işe ve mesleğe yönelik üretilen katma değer de o nispette fazla olacakt?r. Dolay?s?yla fert, kendini bilip tan?d?ğ? ve f?trat?n? deşifre edebildiği ölçüde, seçeceği iş ve mesleğe yönelik karar?n? da sağl?kl? vermiş olacakt?r.
Bu hususu Bediüzzaman Saidi Nursi, 20. yüzy?l?n başlar?nda kaleme ald?ğ? Muhakemat isimli eserinde çarp?c? ve veciz şekilde ifade etmiştir. Kişiliklere uygun olarak iş ve meslek seçiminin ve görev dağ?t?m?n?n hayatî öneme sahip bir mesele olduğuna değinen Bediüzzaman’?n bu tespitleri, günümüzün Türkçesiyle aç?larak aşağ?da verilmektedir:

“Bir insan?n yarat?l?ş?na, mizac?na uygun olan şeyi terk etmesi ve ehil olmad?ğ? işi yapmaya çal?şmas? yarat?l?ş kanunlar?na itaatsizliktir. Kişi kendi kabiliyetine, f?trat?na uygun mesleklerde, sanatta hareket ettiği sürece, sanat?nda ve mesleğinde gelişir ve onunla kaynaş?r.
Bir mesleğin ve sanat?n düstûr ve gereklerine sayg? ve hürmet bunu gerektirir. Kişinin kendi kabiliyetlerinin gelişmesi de, o sanat ve mesleğe yönelmesiyle ve onun muhabbetiyle dolmas?na bağl?d?r. K?saca buna o sanatta ve meslekte fani olmak denir.

F?trat ve yarat?l?ş kanunlar? bu istikamette hareket etmeyi gerektirirken, bunun aksine yap?lan hareket veya f?tratla z?tlaşma, sanat?n ve mesleğin gerçek yüzünü değiştirir; onun prensip ve gereklerini zedeler.

Allah’?n ona vermiş olduğu mizaç ve kabiliyetle örtüşen meslek ve sanatla değil, başka bir meslek ve sanatla uğraşmas?, uğraşt?ğ? sanat ve mesleği de çirkinleştirir.

Kendine uymayan meslek ve sanatlarla uğraşmas?, kişinin içteki veya mahiyetindeki potansiyel ile ilgili sanat ve mesleğin düstûr ve gerekleri aras?nda uyumsuzluğa yol açar. Zira kişi, kendisinde olmayan kabiliyet ve kapasiteye rağmen, f?trat?yla uyuşmayan meslek ve ilimlerle meşgul olursa, ilgili sanata derinlik katmas? ve orijinal bir ürün ortaya koymas? mümkün değildir.
Bu bilgiler ?ş?ğ?nda bakt?ğ?m?zda, insandaki güç arama duygusu (meylü’l–ağal?k), kontrol alt?nda tutma hissi (meylü’l–amiriyet) ve hadiselerin ak?ş?n? kendi arzular? istikametinde yönlendirme isteği (statükoculuk ve değişime direnme isteği) ile hareket etmesi, gerçek mânâda bir yobazl?k ve tutuculuktur. Halbuki uğraşt?ğ? mesleğin ve sanat?n ilmi ve ruhu, insanlar? motive etmeyi, uyarmay?, öğüt vermeyi gerektirirken, bunun aksine davran?şlarda bulunmak, o ilme ve mesleğe sayg?s?zl?kt?r. Eğer kişi kendi mizac?yla ve kabiliyetiyle örtüşen ilim, meslek ve sanat dallar?nda uğraşmazsa, ilme katk?da bulunma yerine, o ilmi ve mesleği, kendi menfaatleri ve arzular? istikametinde kullanmaya başlar. Bu aç?dan bak?ld?ğ?nda, görevler ve meslekler günümüzde ehil olmayan insanlar?n eline geçmiştir. Bunun sonucunda ilim yuvalar? ve akademik merkezler, gerçek fonksiyonlar?ndan uzaklaşm?şt?r.

Bu problemin çözümü; birinci ad?mda, ilim ehli olan ayd?nlar?n ve âlimlerin, her ilmi ve sanat?, öncelikle çağ?n gereklerine uygun şekilde s?n?fland?rmalar? ve yeniden organize etmeleriyle mümkün olabilir. ?kinci ad?mda da, hem sanatta ve hem de ilgili meslekte kendini ispatlam?ş maharetli ve salâhatli kişilerin o sanat ve mesleklerin başlar?na geçirilmesi ile bu problemi çözmek mümkün olur. Çözüm, ilim ve sanata aday kişilerin mizaç ve kabiliyetlerine göre, doğru meslek ve sanatlara yönlendirilmesinde aranmal?d?r. ?nsan?n mizaç ve kapasitesinin ilim ve sanatlar?n gereklerine uygun olmas?, kâinata konulan birer mânevî emir konumunda olan yarat?l?ş kanunlar?na uygun davran?lmas? demektir. Ancak bu hakikat?n fark?na var?l?rsa, yarat?l?ş kanunlar?na gerçek anlamda itaat gerçekleşmiş olur. Aksine hareket ise, zorlamay?, bask?y? ve tutuculuğu doğurur. ?lmin ve sanat?n ruhuna ters hareket edilmiş olduğundan, ilimlerde ve sanatta inkişaf?n önü de kesilmiş olur.”

Bu tespitler ?ş?ğ?nda günümüz nesilleri için ne yap?lmas? gerektiğini, iş ve görev paylaş?m?nda nelere dikkat edilmesi gerektiğini yeniden gözden geçirmemiz gerekiyor. Kendini insan?n eğitimine adam?ş ve insan merkezli bir dünyan?n oluşumu için aral?ks?z çal?şan eğitim ordusu, bu mevzuda üzerine düşen vazifeyi yerine getirecektir. O zaman her şey daha güzel olacakt?r.

KAYNAKLAR
- Aytaç S. Çal?şma Yaşam?nda Kariyer Yönetimi, Planlamas?, Geliştirilmesi, Sorunlar?. Epsilon yay?nc?l?k, 1997
- Nursi S. Muhakemat. Onikinci Mukaddime. Hatimenin Hatimesi. Sözler Yay?nevi, 1920
- Edinka, ?nsan Tan?ma Sistemi Iş?ğ?nda Meslekî Yönlendirme Eğitim Notlar?, ?zmir, 2001.
- Patricia Hedges, Kişiliğinizi Tan?man?n Yollar?, Rota Yay?nlar?. Siyah–beyaz serisi, ?stanbul–2001, 1997.
http://www.sizinti.com.tr/konu.sizinti?SIN=d72352d273&k=185&187199476