Sadeleştirmeye alternatif: Risale-i nur izah metinleri
SADELEŞTİRMEYE ALTERNATİF: RİSALE-İ NUR İZAH METİNLERİ
Merhabalar ve selamün aleyküm görmeden sevdiğim kardeşlerim ve bu hizmette ve ebedi alemde arkadaşlarım.
Malum sadeleştirme çalışmaları yapıldı. Bunların biri İsmail Mutlu'nun sadeleştirilmiş metni, açıklamalarıyla ve orijinal metinle beraber bulunduran çalışması ve diğeri de Ufuk Yayınlarının sadece sadeleştirilmiş metnin yer aldığı çalışması.
Risale-i Nur'un sadeleştirilmesine karşı, haklılığı ve gerekçeleri hiç de göz ardı edilmeyecek şekilde bir tepki var ve ne üstadın varis addettiği talebeleri, ne hatırı sayılacak müdakkik talebeleri, ne de kahir ekseriyet tarafından kabul görmüyor. Çünkü Risale-i Nur'un muhakkak asıl metninden okunması gerekiyor. Bu konuda çok güzel ilmi izahlar yapılmış durumda. (Ömer Sevinçgül, Ümit Şimşek izahları gibi) Bunu biz de aynen ve katiyetle kabul ediyoruz.
Diğer taraftan, ortada özellikle ilk defa okuyacaklar açısından Risale-i Nur'un mevcut dili, ilk bakışta ciddi bir sıkıntı olarak görünmeye devam ediyor. Bu konuda önemli bir ihtiyacın var olduğunu kabullenmemekle ve buna göz kapamakla da bu sıkıntı ortadan kalkmıyor. İlk kez okumak için kitabı inceleyen veya direk kitap verdiğiniz bir kişi: "ben bundan bir şey anlamadım" diye kitabı okumaya çalışmadan geri bırakıyor çoklukla. Peki ne yapılabilir? Orta bir çözüm düşünülemez mi?
Malum izah ve şerh söz konusu olduğunda, sorun yok. Hatta bu konuda değil izin verilmesi, izah ve şerh vazife olarak üzerimize yüklenilmiş. O halde, izah ve şerh kategorisinde yer alacak ve hem mevcut ihtiyacı karşılamaya yönelik, hem de Risale-i Nur'un orijinal metnini -ister istemez- okutacak ve koruyacak bir izahlı metin çalışması formatı acaba nasıl oluşturulabilir sorusu aklımızı işgal etti malum hadiseler vesilesiyle.
İsmail Mutlu'nun çalışmasında okuyucunun sadece sadeleşmiş metne bakıp asıl metinle hiç ilgilenmemesi sakıncası söz konusu. Diğer çalışmada ise, zaten orijinal metin yer almıyor. Biz ise şöyle bir şey düşünüyoruz. Hem orijinal metnin, hem de bir izah metninin bir arada sunulmasını. Yalnız okuyucuya bu iki metin öyle bir şekilde sunulmalı ki, okuyucu birbirine entegre edilmiş bu iki metnin sadece izah metnini okumayı tercih edemesin, asıl metni de okumaya mecbur olsun.
Tabiatıyla, böyle bir izah çalışması yapılırken düşünülmesi ve gözetilmesi gereken çok yön var ve böyle bir çalışma yukarıdaki iki çalışmadan daha zordur. O yüzden kapsamının ihata edilmesi çetrefil böyle bir çalışmada, küçültülmüş bir hedef belirlemek gerekmektedir. Kime hitap edecek? Maksadı ne olacak? Bu maksatlara göre külliyatın ne kadarının böyle bir çalışma içine alınması gerekli olacak? Hacmi ve maliyeti ne olacak? Malum, İsmail Mutlu'nun çalışmasında en önemli dezavantajlardan biri de, kitap hacminin 2-3 katı artması idi. Gerçi izahlı ve asıl metnin bir arada sunulacağı bir çalışmada illa ki kitap hacminin büyümesi kaçınılmaz olsa da, ne gibi yöntemlerle bu hacmin çok fazla büyümemesine çalışılabilir?
Biz aklımıza gelenlerin bir kısmını paylaşıyoruz, sizlerden de böyle bir izah çalışması için her türlü katkıyı bekliyoruz. Lütfen bu konuda fikir üretip böyle bir çalışmanın nasıl yapılabileceği ile ilgili katkıda bulunun, belki ortaya bir şeyler çıkar ve nasıl olabileceği (veya nasıl olamayacağı) böylece şekillenebilir.
Şimdi böyle bir çalışmada sözlük yer alacak mı? Aynı sayfada mı olacak, arkada mı olacak sorusu için bulunan cevap: aynı sayfada sözlük yer alan baskılarda hacmin iki katına çıktığını görmekteyiz. Bir sayfada geçen bir kelimenin sözlük karşılığının, her geçtiği sayfada tekrar verilmesi, hacmin şişkinliğine sebeptir. Diğer taraftan kitap arkasında yer alacak kelimelerin de hem ekstra kitap hacmini; hem de bir arkaya, bir izahlı metne, bir asıl metne bakma gibi bir durumu doğuracağından ve bu durum daha karmaşık ve pratik olmayan, okuyucuyu zorlayıcı bir durum olacağından, bizce böyle bir çalışmada arkada veya aynı sayfada tüm kelime ve kavramların sözlüğü bulunmamalıdır. Kelime karşılıklarının ve kelime karşılıkları bilinse idi anlaşılacak ilk ve zahir anlamların, izah metni içine monte edilmesi, daha uygun olacaktır. Zaten bu çalışmanın maksadı, mükemmel bir izah ve şerh çalışması olmak olmamalıdır. Belki bazı yerlerde okuyucunun ilk okumada farketmeyebileceği püf noktaların zikredilmesiyle beraber, genel olarak metin konusunun ve mesajının toparlayıcı ve özlü bir biçimde bildirilmesi amaçlanmalı, bu surette okuyucunun asıl metni okuması sağlanmakla birlikte, "ben okuyorum ama anlamıyorum" hissine kapılmasının engellenmesi hedeflenmelidir.
Değiştirilemeyecek ve tek kelime ile ifade edilmesi mümkün olmayan kavramlar, terimler ise, (ehadiyet, vahdaniyet, mana-yı harfi, mana-yı ismi gibi) yine aynı şekilde gerek izah metninin içinde, gerek dipnotlarda her seferinde yer alması hem pratik olarak uygun değildir, hacmi arttırır, hem gereksiz ve sıkıcıdır. Diğer taraftan, okuyucunun her seferinde bu kavramların manasını bilmek ve düşünmek zorunluluğu -özellikle ilk etapda- yoktur ve bu sıkıcıdır ve tefekkür akışını bozucudur. Kavram ve terim mahiyetindeki kelimelere üzerine veya yanına yazılacak bir numara verilerek, kitap arkasına konabilecek bir alfabetik kavramlar sözlüğü ile, verilen numaranın karşısında bu kavramların izahlı manasını öğrenme imkanı, yeterli ve uygun olacaktır.
Bu çalışma kimlere hitap edecek? Yeni başlayanlara. Hedefi ne olacak? Yeni başlayanların Risale-i Nur'un asıl metnini izahlı bir metinin yardımıyla beraber, anlayarak okumalarının sağlanması.
Dolayısıyla, izah metninde günümüz türkçesinin kullanılması, metnin kolay anlaşılır bir sadelikte ve eserlere aynalık eder vasıfta olması şarttır. Mesele, eserdeki çok derin manaları keşfetmek ve onları ifade etmek değil, ilk ve zahir anlamlarının anlaşılmasına yardımcı ve basamak olmaktır. Yani şerh ve istihraçtan ziyade, izah ve açıklama odaklı olmalıdır. Ölçü şu olmalıdır: Bu çalışma ile, ilk defa ve sözlüksüz okuyan biri kendi kendine anladığından daha fazlasını anlıyorsa, çalışma amacına ulaşmıştır. İşte bu mütevazi hedef ise, ulaşılması mümkün bir noktadır ve bu hedeflenmelidir. (örneğin kendi kendine okuduğundan %20-30 anlayabiliyor, izahlı metinde %80-90 anlayabiliyorsa maksat hasıl olmuştur gözüyle bakılmalıdır)
Yukarda kısaca geçtiği gibi, metin öyle ayarlanmalı ki, okuyucu "ben sadece izah metnini okuyayım" diyememelidir. Bu nasıl yapılabilir? Malum Risale-i Nur türkçedir, hem de pek çok yeri günümüz türkçesiyle dahi kolaylıkla anlaşılır sade bir türkçedir. İşte özellikle bu kısımlar izah metnine alınmadan bırakılmak suretiyle, asıl metin okunmadığı takdirde anlam bütünlüğünün de olmaması sağlanabilir. Bu okuma şeklinin gerekliliğine, izah metinli kitabın önsözünde de yer verilecek ve önsözün hatta belki bir kaç sayfasında Risale-i Nur'un dil özellikleri anlatılarak neden mutlaka asıl metninin de okunması gerektiği ve sadeleştirme gibi daha pratik bir yolun tercih edilmediği konusunda tahşidat yapılacaktır.
Bu çalışmanın ister istemez hacim ve maliyet sıkıntısı olacağı için ve hedef de Risale-i Nur'a bir basamak olmak olduğundan, böyle bir çalışmanın külliyatın tamamına yapılmasına zaruret yoktur. Münferit izah çalışmaları zaten vardır ve yapılabilir. Yeni okuyuculara yardımcı olacak bu izahlı metin çalışması belli başlı küçük kitaplar ile Sözler, Mektubat, Lem'alar, Şualar olarak 4 temel kitaba yapılsa bizce yeter. Çünkü hedefimizde bu insanın bir sonraki aşamasında külliyatın tamamını sadece asıl metninden okuması ve öyle devam etmesi vardır.
Sizlerden de konuyla ilgili katkılarınızı bekliyoruz...
Selam ve muhabbetle...
