Konu: Muhakemat Dersleri

Delalet-i Selase nedir ?
Herhangi bir söz, durum veya hareket, belli bir anlam veya hükme üç şekilde delalet eder.

1- Delalet-i mutabıkıye: Bir lafzın (kelamın) kastedilen mananın tamamına delaleti.
İnsan lafzının “hayvan-ı natıka” delaleti gibi.

2- Delalet-i tazammuniye: Bir lafzın (kelamın) kastedilen mananın bir cüz’üne delaleti.
Aslan lafzının bir şahsın cesaretine delaleti gibi.

3- Delalet-i iltizamiye: Bir lafzın (kelamın) kastedilen mananın lazımına delaleti.

“Eli açık” ifadesinin bir kişinin cömertliğine delalet etmesi gibi.

“Âmm hassa delalet-i selasenin hiçbirisiyle delalet etmez.”

Meselâ, Cenab-ı Hak, Hz. Âdem ve Havva’ya cennette bir ağacın meyvesini yasaklar. Ağaç, genel (amm) bir ifadedir, dolayısıyla bu ifadeden yola çıkarak yasak ağacın hangisi olduğunu bilemeyiz. Çünkü ağaç ifadesi incir ve elma gibi ağaç türlerinden hiçbirini bire bir gerektirmez, tazammun etmez. Dolayısıyla bu yasak ağacın hangisi olduğunu ancak sahih bir rivayetle bilebiliriz. Şayet bu konuda sahih bir rivayet yoksa tevakkuf eder, herhangi bir hüküm bildirmeyiz.

Meselâ: Tefsir-i Beyzâvî’de
olan âyetinde Ermeniye ve Azerbeycan Dağlarının mabeyninde olan teviline nazar-ı kat’i ile bakmak, en büyük mantıksızlıktır. Zîra esâsen nakildir. Hem de tayini Kur’ân’ın medlûlü değildir. Tefsirden sayılmaz. Zîra o tevil, âyetin bir kaydının başka fenne istinâden bir teşrihidir.

Binâenaleyh o müfessir-i celilin tefsirdeki meleke-i rasihasına böyle zayıf noktaları bahâne tutmak, şübheleri îras etmek, insafsızlıktır.

İşte asıl hakâik-i tefsir ve şerîat meydandadır. Yıldızlar gibi parlıyor. O hakâikteki vuzuh ve kuvvettir, benim gibi bir âcize cesâret veriyor. Ben de dava ederim:

Tefsirin ve şerîatın ne kadar hakâik-i esasiyesi varsa birer birer nazar-ı tedkike getirilse, görülür ki; hakîkatten çıkıp hikmet ile tartılıp hak olarak hakka munsarıftır.

Ne kadar şübheli noktalar varsa; umumen cerbezeli zihinlerden çıkıp sonra da onlara karışmış. Kimin asl-ı hakîkatlerine bir şübhesi varsa; işte meydan kendini izhâr etsin!..

Meselâ: Tefsir-i Beyzâvî’de
olan âyetinde Ermeniye ve Azerbeycan Dağlarının mabeyninde olan teviline nazar-ı kat’i ile bakmak, en büyük mantıksızlıktır. BURADA AZERBEYCAn DAĞLARINa teşmil eleştirildiğinden üstad coğrafya fennine ait birbilginin tufeyli olarak girmesinden dolayı tenkidin yersiz olduğunu ve KURanın da buraya işaret etmediğini nazikçe belirtmiş ayetin başka fenne istinaden yapılmış bir tefsiri olduğunu belirtiyor.
Zîra esâsen nakildir. Hem de tayini Kur’ân’ın medlûlü değildir. Tefsirden sayılmaz. Zîra o tevil, âyetin bir kaydının başka fenne istinâden bir teşrihidir.

ALLAH razı olsun..

demek oluyor ki, tefsirde olan her şeyi, tefsirden sanıp ona göre hükmetmek hata... hem büyük bir yanılgı, hakikattan sapma bir yerde!..

tefsirde ki "kurani olan" ile "olmayan"ı ayırmak lazım, vesselam!

muhakematçı Nickli Üyeden Alıntı

ALLAH razı olsun..

demek oluyor ki, tefsirde olan her şeyi, tefsirden sanıp ona göre hükmetmek hata... hem büyük bir yanılgı, hakikattan sapma bir yerde!..

tefsirde ki "kurani olan" ile "olmayan"ı ayırmak lazım, vesselam!

Binâenaleyh o müfessir-i celilin tefsirdeki meleke-i rasihasına böyle zayıf noktaları bahâne tutmak, şübheleri îras etmek, insafsızlıktır.

İşte asıl hakâik-i tefsir ve şerîat meydandadır. Yıldızlar gibi parlıyor. O hakâikteki vuzuh ve kuvvettir, benim gibi bir âcize cesâret veriyor. Ben de dava ederim:

Tefsirin ve şerîatın ne kadar hakâik-i esasiyesi varsa birer birer nazar-ı tedkike getirilse, görülür ki; hakîkatten çıkıp hikmet ile tartılıp hak olarak hakka munsarıftır.

Ne kadar şübheli noktalar varsa; umumen cerbezeli zihinlerden çıkıp sonra da onlara karışmış. Kimin asl-ı hakîkatlerine bir şübhesi varsa; işte meydan kendini izhâr etsin!..

inşALLAH, bir süredir ara verdiğimiz muhakemat derslerine, RABBimizin imkan verdiği nispette devam edelim!..

Yedinci Mukaddeme

Mübalâğa ihtilâlcidir. Şöyle ki:

Beşerin seciyelerindendir, telezzüz ettiği şeyde meylü't-tezeyyüd ve vasfettiği şeyde meylü'l-mücazefe ve hikâye ettiği şeyde meylü'l-mübalâğa ile, hayali hakikate karıştırmaktır.

Bu seciye-i seyyie ile iyilik etmek, fenalık etmek demektir. Bilmediği halde, tezyidinden noksan, ıslahından fesat, medhinden zemm, tahsininden kubh tevellüd eder.

Zira muvazenet ve tenasüpten nâşi olan hüsnü, ihlâl eder.

Nasıl ki, bir ilâcı istihsan edip izdiyad etmek, devayı dâ'e inkılâp etmektir. Öyle de, hiçbir vakit hak ona muhtaç olmayan mübalâğalı tergib ve terhible,

gıybeti katle müsavi; veya ayakta bevletmek, zina derecesinde göstermek; veya bir dirhemi tasadduk etmek, hacca mukabil tutmak gibi muvazenesiz sözler, katl ve zinayı tahfif ve haccın kıymetini tenzil ediyorlar.

Bu sırra binaen, vâiz hem hakîm, hem muhakemeli olmalıdır.

Evet, muvazenesiz vâizler, çok hakaik-i neyyire-i diniyenin husufuna sebep olmuşlardır.

Meselâ, inşikak-ı kamer olan mucize-i mütevatire-i bâhireyi, meylü'l-mücazefe ile, "arza nüzul ile Peygamberin cebine girip çıkmış" olan ilâve, o güneş-misal mucizeyi Süha yıldızı gibi, mahfî ve kamer-misal olan bürhan-ı nübüvveti münhasif ettiği gibi münkirlerinin bahanelerine kapılar açtı.

Hasıl-ı kelâm, her muhibb-i dine ve âşık-ı hakikate lâzımdır:

Herşeyin kıymetine kanaat etmek ve mücazefe ve tecavüz etmemektir. Zira, mücazefe, kudrete iftiradır. Ve "Daire-i imkânda daha ahsen yoktur" olan sözü İmam-ı Gazalî'ye dediren, hilkatteki kemal ve hüsne adem-i kanaattir ve istihfaf demektir.