Konu: Haricî Olan Mânâları Zihnî Mânâlarda Aramak

Eyyühe'n-nefis! Sen herbir eserde müessirin azametini görmek istiyorsun; fakat, haricî olan mânâları zihnî mânâlarda arıyorsun. Esmâ-i Hüsnânın herbirisinde bütün esmânın şuââtını görmek istiyorsun.( Mesnevî-i Nuriye - Hubâb )
(Ey nefis,sen her bir eserde müessirin yani tesir sahibi olan Allahın azametini,büyüklüğünü bizzat görmek istiyorsun.Fakat harici olan yani dışa ait,dış dünya ile ilgili olan manaları görünen manaları zihni manalarda arıyorsun.Yani görülen eserlerdeki Allahın azamentini ve büyüklüğünü zihni olarak azamet ve büyük tanıdığın ve itikat ettiğin Allahın vasıflarını bizzat eserlerinde de görmek istiyorsun ve zahiri manalarda bu azameti arıyorsun.Allahın güzel isimlerinin her bir eserde bütün esmanın tecellilerini görmek istiyorsun.Zahiri eserlerde esmanın birer tecellisi varken sen bütün isimleri o eserde görmek istiyorsun.)

Herbir lâtifenin zevkiyle bütün letâifin zevklerini zevk etmek istiyorsun. Herbir hisse tâbi olan işleri ve hâcetleri ifa ederken, bütün hislerinin işlerini beraber görmek istiyorsun. Bundan dolayı evhama mâruz kalıyorsun.( Mesnevî-i Nuriye - Hubâb )
(İnsanın sınırsız latifeleri ve duyguları vardır.Her bir latife bir esmanın tecellisinden zevk alırken sen bir eserdeki esma tecellisi ile bütün latifelerinin zevkini istiyorsun.İnsan yine her bir farklı hislerine tabi olan işlerde ve tecellilerde ihtiyaçlarını yerine getirirken,bütün hislerinin tatmin olmasını ve işlerinin görülmesini istiyorsun.Bunu da göremediğin ve alamadığın için de evhama maruz kalıyorsun ve bir eserde bu latifelerinin,hislerinin ve duygularının zevklerini,işlerini ve ihtiyaçlarını göremeyeceksin.Çünkü Allahın esması adedinde masnuatta tecellileri var ki her bir esma tecellisi bir latifeyi,zevki ve hisleri zevklendiriyor,ihtiyacını karşılıyor.Ancak insanın nefsi sadece bir eserde bütün bunları hissetmek,zevketmek istiyor)

Herbir lâtifenin zevkiyle bütün letâifin zevklerini zevk etmek istiyorsun. Herbir hisse tâbi olan işleri ve hâcetleri ifa ederken, bütün hislerinin işlerini beraber görmek istiyorsun.( Mesnevî-i Nuriye - Hubâb )

İnsanın fıtraten mâlik olduğu câmiiyetin acâibindendir ki: Sâni-i Hâkim şu küçük cisimde gayr-ı mahdut envâ-ı rahmeti tartmak için gayr-ı mâdut mizanlar vaz etmiştir. Ve Esmâ-i Hüsnânın gayr-ı mütenâhi mahfî definelerini fehmetmek için, gayr-ı mahsur cihâzat ve âlât yaratmıştır. Meselâ, mesmûat, mubsırat, me'kûlât âlemlerini ihata eden insandaki duygular, Sâniin sıfât-ı mutlakasını ve geniş şuûnatını fehmetmek içindir. (Mesnevî-i Nuriye - Onuncu Risale)

İnsanın cihazat cihetiyle zenginliği şu sırdandır ki: Akıl ve fikir sebebiyle insanın hasseleri, duyguları fazla inkişaf ve inbisat peyda etmiştir. Ve ihtiyacatın kesreti sebebiyle çok çeşit çeşit hissiyat peyda olmuştur. Ve hassasiyeti çok tenevvü etmiş. Ve fıtratın câmiiyeti sebebiyle pek çok makasıda müteveccih arzulara medar olmuş. Ve pek çok vazife-i fıtriyesi bulunduğu sebebiyle, âlât ve cihazatı ziyade inbisat peyda etmiştir. Ve ibadatın bütün enva’ına müstaid bir fıtratta yaratıldığı için bütün kemalâtın tohumlarına câmi’ bir istidad verilmiştir. İşte şu derece cihazatça zenginlik ve sermayece kesret, elbette ehemmiyetsiz muvakkat şu hayat-ı dünyeviyenin tahsili için verilmemiştir. Belki şöyle bir insanın vazife-i asliyesi, nihayetsiz makasıda müteveccih vezaifini görüp, acz ve fakr ve kusurunu ubudiyet suretinde ilân etmek ve küllî nazarıyla mevcudatın tesbihatını müşahede ederek şehadet etmek ve nimetler içinde imdadat-ı Rahmaniyeyi görüp şükretmek ve masnuatta kudret-i Rabbaniyenin mu’cizatını temaşa ederek nazar-ı ibretle tefekkür etmektir.(Gençlik Rehberi)

• Eyyühe'n-nefis!
• Sen herbir eserde müessirin azametini görmek istiyorsun;
• fakat, haricî olan mânâları zihnî mânâlarda arıyorsun.
• Esmâ-i Hüsnânın herbirisinde bütün esmânın şuââtını görmek istiyorsun.( Mesnevî-i Nuriye - Hubâb )

------------------------------------------------------------------------

Her bir eserde müessrin azametini görmeye mani yoktur.Fakat zihni hükümler birer perdedir.Yani zihinde oluşturulmuş hayali ,gerçeğe dayanmayan hissi manalar o azametin anlaşılmasına mani teşkil eder.Onun için zihni hükümleri ve manaları delen ,altındaki hakikatı gösteren sırları açığa vuran ,keskin ve hakikatlı bir tefekkür nazarına ihtiyaç vardır.

Harici manalaları ,vehmi ve zihni hükümler yüklenemez.Zihin zannediyorki cenab-ı hakkın esmasının kainattaki tecellileri teşahhus edemez,hakikat-ı hariceyilerinin bir hükmüde yoktur ve gerçekte cenab-ı hakkın zat ve sıfat ve esmasına nisbetle ,bir vucudları olmadığı gibi hayalidirler.Bu vehim ve bu zandan dolayı kainattaki esama-i hüsnanın tecellilerinin hakikatına vakıf olamaz.O rabıtayı kuramaz.Müessirin azametini göremez.

• Eyyühe'n-nefis!
• Sen herbir eserde müessirin azametini görmek istiyorsun;
• fakat, haricî olan mânâları zihnî mânâlarda arıyorsun.
• Esmâ-i Hüsnânın herbirisinde bütün esmânın şuââtını görmek istiyorsun.Herbir lâtifenin zevkiyle bütün letâifin zevklerini zevk etmek istiyorsun. Herbir hisse tâbi olan işleri ve hâcetleri ifa ederken, bütün hislerinin işlerini beraber görmek istiyorsun. Bundan dolayı evhama mâruz kalıyorsun.( Mesnevî-i Nuriye - Hubâb )

Esma-i hüsnanın her birisinde bütün esma-i hüsnanın şauatını görebilmek,kalbin dünya genişliğinde inbisat ve inikşaf etmesiyle olabilir. O şuaatı ve külli tecelliyatı fikri ve zihniyle ihata edemeyen telaşa düşüp evhama maruz kabalabilir.

İşte bu noktada vahidiyet arakasında ,O perdeyi delip ,ahadiyet sikkesini o esmanın şuatını külli manada olmasada,her kes hermertebede o esma-i hüsnayı müşahede edip ,hissedip,letaifiyle lezzet alıp,doğrudan doğruya zat-ı akedese müteveccih olabilir.