Konu: Tenkid, Tesanüd ve Sırr-ı Tevhid Arsındaki İlişki Nasıldır.?

Ihlas risalesini yazarken ve ezberden tekrar ederken ,tefekkür ettirilen tevhid,tesanüd,ve tenkid ilişkisi üzerine bir tefekkürdür.

İKİNCİ DÜSTURUNUZ
Bu hizmet-i Kur'âniyede bulunan kardeşlerinizi tenkit etmemek ve onların üstünde faziletfuruşluk nev'inden gıpta damarını tahrik etmemektir.
Çünkü nasıl insanın bir eli diğer eline rekabet etmez, bir gözü bir gözünü tenkit etmez, dili kulağına itiraz etmez, kalb ruhun ayıbını görmez. Belki birbirinin noksanını ikmal eder, kusurunu örter, ihtiyacına yardım eder, vazifesine muavenet eder. Yoksa o vücud-u insanın hayatı söner, ruhu kaçar, cismi de dağılır (21. lema)

Buradan önce tenkidi ve nevlerini ,kaynaklarını ,kullanım şeklini,görmeye çalıştım.Kalbi manada ister istemez yapılan tenkidin zarar boyutunu görmek istedim ..

İnşallah paylaşmaya çalışayım.

Maddiyunluk bir tâun-u mânevîdir

Maddiyyunluk bir tâun-u mânevî; beşere de tutturdu şu, müthiş bir sıtmayı. Hem de âni çarptırdı bir gazab-ı İlâhî. Telkin, hem de taklid, Tenkide kabiliyet-i tevessüü nisbeten, o tâun da ediyor tevessü' ve intişâr.
Telkini fenden almış, medeniyetten taklid.
Hürriyet, tenkid vermiş; gururundan dalâlet çıkmış. (Lemaat)


İnsanda bulunan vehmi hürrüyet fikri tenkid silahını nefsin ve gururun eline vermiş.Gururun kullandığı tenkid dalaleti netice vermekle beraber ,Bu büyük Taun Sirayet eden bir hastalık olarak, yayılmasına neden olmuştur.

Maddiyyunluk mânevî tâundur ki, beşere şu müthiş sıtmayı tutturdu, gazab-ı İlâhîye çarptırdı. Telkin ve tenkit kabiliyeti tevessü ettikçe, o tâun da tevessü eder.
Hakikat çekirdekleri.

Tenkdin bir cihetide akaidi islamiyeye olanıdır.Ve en tehlikelsidir.

‘‘En müthiş maraz ve musibetimiz, cerbeze ve gurura istinad eden tenkittir.Tenkidi eğer insaf işletirse, hakikati rendeçler. Eğer gurur istihdam etse, tahrip eder, parçalar.,

O müthişin en müthişidir ki, akaid-i imaniyeye ve mesail-i diniyeye girse!

Zira İmân hem tasdik, hem iz'an, hem iltizam, hem teslim, hem mânevî timsaldir. Şu tenkit, imtisali, iltizamı, iz'anı kırar.

Tasdikte de bitaraf kalır.

Şu zaman-ı tereddüt ve evhamda iz'an ve iltizamı tenmiye ve takviye eden nuranî sıcak kalblerden çıkan müspet efkârı ve müşevvik beyanatı hüsn-ü zan ile temaşa etmek gerektir. "Bîtarafane muhakeme" dedikleri şey, muvakkat bir dinsizliktir. Yeniden mühtedî ve müşteri olan yapar.’’

Hakikat çekirdekleri

Enaniyet ve gururun istimal ettiği tenkidin bir boyutuda sünnet-i seniye gelen nev-idir.


Elbette o zâtın sünneti, harekâtı, iktidâ edilecek en güzel numunelerdir ve takip edilecek en sağlam rehberlerdir ve düstur ittihaz edilecek en muhkem kanunlardır. Bahtiyar odur ki, bu ittibâ-ı Sünnette hissesi ziyade ola. Sünnete ittibâ etmeyen, tembellik ederse hasâret-i azîme, ehemmiyetsiz görürse cinayet-i azîme, tekzibini işmam eden tenkit ise dalâlet-i azîmedir.
(On birinci lema)

Tenkidi kıran tevhid delilleridir.

İ'lem eyyühe'l-aziz! Cenab-ı Hakka mahsus taklidi mümkün olmayan en bahir tevhid sikke ve mühürlerinden biri, gayr-ı madud muhtelif eşyayı basit birşeyden halk etmektir.Evet, pek basit olan şu topraktan binlerce enva, muhtelif nebatat, gayr-ı mütenahi bir kudretle, bir ilimle, pek büyük bir itkan, bir suhuletle yaratılmakta olduğu tevhidin öyle bir bürhanıdır ki, hem taklidi, hem tenkidi imkan haricidir. (mesnevi-i Nuriye)

Rububiyet-i ilahiyenin nefsimiz üzerinde tasarrufatını tenkid ise hayatı ve ahıretin mahvına elemler içinde yaşamaya ve ölmeye sebebtir.

''Hazret-i Eyyüb Aleyhisselâm, münâcâtında, istirahat-i nefis için dua etmemiş. Belki zikr-i lisanî ve tefekkür-ü kalbîye mâni olduğu zaman, ubudiyet için şifa talep eylemiş. Biz, o münâcatla birinci maksadımız, günahlardan gelen mânevî, ruhî yaralarımızın şifasını niyet etmeliyiz. Maddî hastalıklar için, ubudiyete mâni olduğu zaman iltica edebiliriz. Fakat muterizâne, müştekiyâne bir surette değil, belki mütezellilâne ve istimdatkârâne iltica edilmeli. Madem Onun rububiyetine razıyız; o rububiyeti noktasında verdiği şeye rıza lâzım. Kazâ ve kaderine itirazı işmam eder bir tarzda ah, of edip şekvâ etmek, bir nevi kaderi tenkittir, rahîmiyetini ithamdır. Kaderi tenkit eden, başını örse vurur, kırar. Rahmeti itham eden, rahmetten mahrum kalır. Kırılmış elle intikam almak için o eli istimal etmek nasıl kırılmasını tezyid ediyor; öyle de, musibete giriftar olan adam, itirazkârâne şekvâ ve merakla onu karşılamak, musibeti ikileştiriyor.( lemalar)

Bir şey herşeysiz olmaz

Kâinatta serbeser sırr-ı tesânüd müstetir, hem münteşir. Hem cevânibde tecâvüb, hem teâvün gösterir.
Ki, yalnız bir Kudret-i âlemşümûldür yaptırır, zerreyi her nisbetiyle halk edip yerleştirir.
Kitâb-ı âlemin her satırıyla her harfi hayy; ihtiyaç sevk ediyor, tanıştırır.
Her nereden gelirse gelsin, nidâ-i hâcete lebbeykzendir; sırr-ı tevhid nâmına etrafı görüştürür.
Zîhayat her harfi, herbir cümleye müteveccih birer yüzü, hem de nâzır birer gözü baktırır. (lemaat)


Kainatta nasılki tesanüd sırrı vardır gizlenmiştir.O sır ile her bir zerre Allahın kudretine istnad ederek,kainatta her bir zerreye karşı bakar bir yüzü ve görür bir gözü olur.Sırr-ı tevhid namına Kainatta nida eden her muhtaca, Her ihtiyaca, o sır ile koşar ,ihtiyacını gideririr ,O sır ile tanışır görüşür hem hal olur.

Aynen bir kitabın harfleri gibi(mesela kur’an ve risale-i nur)harfleri hayattardır.Nasıl kur’an kainat kitabının bir fihristesidir.Her harfi Nisbeten büyük harfleriyle münessebettardır iş görür görüşür.
Aynen öylede kainatın bu iritibatı insanlar arasında ,Sırr-ı tevhid namına hareket eden ve o sırrı kendinde yerleştiren her nur talebesi ,kainatta gördüğü tesanüd sırlarının tezahürü olan tecavüb ve teavün sırlarını gördüğü gibi,Kardeşi ve kardeşleri içinde kalbinde bu sır ve bu nam ile hareket eder.Nasıl bir zerre diğer kainattaki zerreleri tenkid etse o mükemmel işleyen çark,o insicam ,o güzellik,o güç dağılır tarumar olur.Öylede her bir kardeşini kaben tenkid eden bir nur talebesi bu tenkidi ,susturamazsa o tesanüd sırrını ve tevhid sırrını kalben yitirir.Sonsuz bir dayanak noktasından mahrum kalır.Sukut eder.

‘’Evet, bir meyve, bir çiçek, bir ışık gibi küçücük bir ihsan, bir nimet, bir rızk, bir küçük ayna iken, tevhidin sırrıyla birden bütün emsaline omuz omuza verip ittisal ettiğinden, o nevi büyük aynaya dönüp, o neve mahsus cilvelenen bir çeşit cemâl-i İlâhîyi gösterir. Ve fâni, muvakkat olan güzellikle, bâki bir nevi hüsn-ü sermedîyi irâe eder. Ve Mevlânâ Celâleddin'in dediği gibi,

-1-

sırrıyla, bir ayine-i cemâl-i İlâhî olur. Yoksa, eğer tevhid sırrı olmazsa, o cüzî meyve tek başına kalır. Ne o kudsî cemal, ne de o ulvî kemâli gösterir. Ve içindeki cüzî bir lem'a dahi söner, kaybolur. Adeta baş aşağı olup elmastan şişeye döner. (İkinci şua)

Evet bir çiçek bir meyeve,bir insan bir nur talebesi,Bir küçük ayine iken,Tevhid Sırrıyla birden bütün emsaliyle omuz omuza verip(tesanüd sırrı ile) bağlandığından,O nevi büyük ayineye dönüp,neve mahsus cilvenen bir çeşit Allahın güzelliklerini gösterir.Demek tevhid sırrında Muaffak olamayan gururdan,benlikden,enaniyetten sıyrılamaz.

O Kalben tenkid ettiğinden ,tesanüd sırrındanda mahrum olur ,kalbine yerleşemez.Şahsi kemalatı,ilmi,maneviyatı,ne kadar ziyade olursa olsun ,Sırr-ı tevhide Muaffak olamadığından ne o kudsi cemali,nede o ulvi kemali gösteremez. Ve içindeki cüzî bir lem'a dahi söner, kaybolur. Adeta baş aşağı olup elmastan şişeye döner

Kalben tenkide karşı –Tesanüd sırrı silah olarak kullanılmalı.
Nefis ve şeytan, sizi kardeşinize karşı îtiraza ve haklı olarak tenkide sevk ettiği vakit, deyiniz ki, "Biz, değil böyle cüz'î hukukumuzu, belki hayatımızı ve haysiyetimizi ve dünyevî saadetimizi Risâle-i Nur'un en kuvvetli râbıtası olan tesânüde fedâ etmeye mükellefiz. O bize kazandırdığı netice îtibâriyle, dünyaya, enâniyete âit herşeyi fedâ etmek vazifemizdir"deyip nefsinizi susturunuz. Medâr-ı nizâ birşey varsa, meşveret ediniz. Çok sıkı tutmayınız; herkes bir meşrepte olmaz. Müsâmaha ile birbirine bakmak şimdi elzemdir.
Kastamonu Lâhikası, s.176.

Bil, ey gafil, müşevveş Said! Cenâb-ı Hakkın nur-u marifetine yetişmek ve bakmak ve âyât ve şahitlerin aynalarında cilvelerini görmek ve berâhin ve deliller mesâmâtıyla temâşâ etmek iktiza ediyor ki, senin üstünden geçen, kalbine gelen ve aklına görünen herbir nuru tenkit parmaklarıyla yoklama ve tereddüt eliyle tenkit etme. Sana ışıklanan bir nuru tutmak için elini uzatma. Belki gaflet esbabından tecerrüd et, onlara müteveccih ol, dur.(mesnev-i Nuriye)

Kalbe gelen marifet nurlarını nasıl Tenkid parmaklarıyla yoklamak o nuru elden kaçırır.Öylede tesanüd sırrını, kalbe yerleştirecek sırr-ı tevhid nuruyla ,nazarıyla kardeşine bakarken gurur ve enaniyetten gelen ,kalben tenkid Tesanüd sırlarının kalbe yerleşmesine engel olur.Mani teşkil eder.

kendimizi kardeşlerimize nazaran, bir çeşit ihlas ve maneviyat dilencisi gibi görmeli,Asla onları kalben tenkidle başlayan eleştiriye tevessül etmemiliyiz.


''Birisi kalbinden der: "Beni yalnız kabul etsin; dışarıdaki soğuktan kurtulsam bana kâfidir. En aşağıdaki iskemleyi de bana verseler, lütuftur."
İkinci adam, güya bir hakkı varmış gibi ve herkes ona hürmet etmeye mecburmuş gibi, mağrurâne der ki: "Bana en yukarı iskemleyi vermeli." O hırsla girer, gözünü yukarı mevkilere diker, onlara gitmek ister. Fakat divanhane sahibi onu geri döndürüp aşağı oturtur. Ona teşekkür lâzımken, teşekküre bedel kalbinden kızıyor. Teşekkür değil, bilâkis hane sahibini tenkit ediyor. Hane sahibi de ondan istiskal ediyor.
Birinci adam mütevaziâne giriyor, en aşağıdaki iskemleye oturmak istiyor. Onun o kanaati, divanhane sahibinin hoşuna gidiyor. "Daha yukarı iskemleye buyurun" der. O da gittikçe teşekkürâtını ziyadeleştirir; memnuniyeti tezayüd eder.
İşte, dünya bir divanhane-i Rahmân'dır. Zemin yüzü bir sofra-i rahmettir. Derecât-ı erzak ve merâtib-i nimet dahi iskemleler hükmündedir.
Hem, en cüz'î işlerde de herkes hırsın sû-i tesirini hissedebilir.
Meselâ, iki dilenci birşey istedikleri vakit, hırsla ilhah eden dilenciden istiskal edip vermemek, diğer sakin dilenciye merhamet edip vermek, herkes kalbinde hisseder.''